Хальхи вӑхӑтра юбилей сӑмах питӗ «йӳнелчӗ». Республикӑри хаҫатсенчен пӗринче хастар хӗр пӗрчӗк 20 ҫул тултарнине те унта ӗҫлекен ҫамрӑк корреспондент «20 ҫулхи юбилей» тесе ҫырни куҫ тӗлне лекрӗ. Аристарх Орлов-Шуҫӑм композитор ҫуралнӑранпа кӑҫал чӑннипех те юбилей — 100 ҫул.
Ун пек ҫынсем ӗмӗрте пӗрре-иккӗ килнӗнех туйӑнать вара хӑш чух. Ҫӗрпӳ раойнӗнчи Ойкасси ялӗнче ҫуралнӑ ҫав ӑста композитор тата дирижер пулнӑ. Чӑваш Республикин ӳнерӗн тава тивӗҫлӗ деятелӗ, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ артисчӗ. Республикӑри профессилле тата хӑй тӗллӗн вӗреннӗ хор ушкӑнӗсене ертсе пынӑ. Ҫав шутра — патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗ, телевиденипе радиовещани комитечӗн хорӗ, «Нарспи» ансамбль… Вӑл «Ҫӗмӗрт ҫеҫки ҫурӑлсан» музыка камичӗн, И. Максимов-Кошкинский либретти тӑрӑх ҫырнӑ «Шупашкарта» оперетта, Ф. Павловӑн «Ялта» драми тӑрӑх хайланӑ «Ҫӑлтӑр витӗр ҫул» опера тата ытти нумай хайлав авторӗ.
Орлов-Шуҫӑм ҫуралнӑранпа пӗр ӗмӗр ҫитнине халалланӑ уяв каҫӗ нарӑсӑн 27-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче 13 сехетре пуҫланать.
Нарӑсӑн 20-мӗшӗнче Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ Чӑваш наци вулавӑшӗпе пӗрле Тӑван чӗлхе кунне халалласа «Чӗлхе пулмасан халӑх та пулмасть…» ятпа ҫавра сӗтел ирттернӗ.
Ҫавра сӗтелӗн кун йӗркинче чӑваш чӗлхин XXI ӗмӗрти шӑпине пӑхса тухнӑ — кунта институтӑн челхе пӗлӗвӗ пайенче ӗҫлекенсем сӑмах каланӑ. Ҫӑвӑн пекех вӗренӳри ҫӗнӗ саккунсене, чӑваш чӗлхине вӗрентес ӗҫри йывӑрлӑхсемпе ҫивӗч ыйтусене пӑхса тухрӗҫ. Ҫавра сӗтелте орфографи ыйтӑвӗ тавра ҫӗкленнӗ шӑв-шав сӑлтавӗсене сӳтсе явнӑ, ӑна пула вӗренӳ ӗҫӗнче сиксе тухакан йывӑрлӑхсене пӑхса тухнӑ.
Сӑнсем (15)
Виҫӗмкун, нарӑсӑн 21-мӗшӗнче, пӗтӗм тӗнче Тӑван чӗлхе кунне палӑртрӗ. Пирӗн тӳре-шара ку кун пирки ытлашшиех пӗлменнипех пулӗ унпа ҫыхӑннӑ мероприятисем сахалтарах иртеҫҫӗ. Ҫавах та пушшех те маннӑ теме май ҫук — хӑш-пӗр халӑх пӗрлӗхӗсем ӑна палӑртаҫҫех.
Ак ӗнер те, нарӑсӑн 22-мӗшӗнче, ҫак уява халалласа «Хавал» пӗрлӗх конференци ирттерчӗ. Вӑл 10 сехетре Чӑваш наци вулавӑшӗн халӑхсен туслӑхӗн пӳлӗмӗнче пуҫланчӗ.
Чи малтанах пӗрлӗх ертӳҫи Александр Блинов «Хавалӑн» тӗллевӗсемпе паллаштарчӗ, вӗсене мӗн ҫине таянса пурнӑҫласси пирки пӗлтерчӗ. Тӗллевӗсене илес пулсан — вӗсем ҫакнашкал: чӑваш халӑхне хӑйӗн культурипе тата чӗлхипе мӑнаҫланма хӑнӑхтарасси, ҫывӑракан чӑвашлӑх туйӑмне вӑратасси тата ытти те. Ку ӗҫе «Хавал» ытти халӑхсене, культурӑсене тата тӗрлӗ тӗнсемпе харпӑр ҫын шухӑшӗсене хисеплесе ӗҫлеме шантарать.
Конференцире «Хавалӑн» проекчӗсене пӑхса тухрӗҫ — вӗсене мӗнле шая туса ҫитернӗ, мӗн чӑрмантарать. Сӑмахран, Forvo проектра чӑвашла сасланӑ сӑмахсене ытти проектрисем хуратнине пӗлтерчӗҫ. Ҫавӑн пекех хавалҫӑсем чи анлӑ сарӑлнӑ чӑваш ячӗсен кӗнекине хатӗрлессипе, чӑваш чӗлхипе усӑ курман предприятисене ҫыру ҫырассипе, чӑваш чӗлхипе усӑ куракан хуҫалӑхсене тав туса ҫыру ярассипе, тӗрлӗ пӗчӗк видеороликсем тӑвассипе ӗҫлеҫҫӗ.
Нарӑсӑн 19-мӗшӗнче наци вулавӑшӗнче В.В. Николаева асӑнса мероприяти ирттерчӗҫ. Ун ячӗпе хисепленекен премие кӑҫал паллӑ тюрколога, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн тӗп сотрудникне, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторне Николай Иванович Егорова пачӗҫ.
Тимӗр Акташ журналист пӗлтернӗ тӑрӑх мероприятие К.В.Иванов ячӗллӗ фонд ертӳҫи Виталий Петрович Иванов ертсе пынӑ. Преми лауриатне те вӑлах чысланӑ. Ҫавӑн пекех Хисеп хучӗсем илме ЧНК президенчӗ Николай Угаслов, Чӑваш Ен радиовӗн шеф-редакторӗ Ольга Туркай, Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗн пай пуҫлӑхӗ Галина Соловьева тивӗҫнӗ.
Асӑну каҫӗнче юрӑ-ташӑ янранӑ, чӑваш тумӗсене кӑтартнӑ, Василий Васильевича аса илнӗ.
Сӑнсем (14, Тимӗр Акташ тунисем)
Наци вулавӑшӗнче кашни эрнере роботла техникӑн кружокӗ ӗҫлеме тытӑнӗ. Пӗрремӗш заняти нарӑсӑн 16-мӗшӗнче иртнӗ. Кружока 8 ҫултан аслӑрах ачасем тата вӗсен ашшӗ-амӑшӗ ҫӳреме пултараҫҫӗ. Проект йӗркӗлӳҫи — «Компьютер графикин академийӗ». Ҫамрӑксен инноваци пултарулӑхӗн центрӗ техника пулӑшӑвӗ парать. Кружок тренерӗсем пулас конструкторсене роботсен тӗслӗхӗсемпе паллаштарнӑ. Малашне вӗсем ҫакнашкаллисене занятисенче пуҫтарма тытӑнӗҫ.
«Компьютер графикин академийӗ» 2013 ҫулта субсидие тивӗҫнӗ. Ӑна Чӑваш Ен Правительстви хушма пӗлӗве тата ӑслӑлӑх-техника пултарулӑхне аталантармашкӑн уйӑрнӑ. Проект тӗллевӗ ачасене робототехникӑна вӗрентесси кӑна мар: кун пек майпа ачасемпе ашшӗ-амӑшӗ вӑхӑта усӑллӑ ирттерӗҫ. Занятисенче Lego Education Mindstorms EV3 ҫӗнӗ конструкторсемпе усӑ курӗҫ. Вӗсене федераци тата регион хыснисенчен уйӑрнӑ грант укҫипе туяннӑ.
Ачасем тата вӗсен ашшӗ-амӑшӗ кружокра роботсем тума, вӗсене программӑлама вӗренӗҫ. Вӑл библиотекӑн вӗренӳ центрӗнче вырсарникунсерен пулӗ. Унта кашниех тӳлевсӗр лекме пултарать. Хальлӗхе икӗ ушкӑн уҫма палӑртнӑ. Кружока ҫӳрес текен нумайлансан тепӗр ушкӑн та йӗркелӗҫ.
Нарӑсӑн 11-мӗшӗнче историк, академик, Ӑремпурти «Газпром» уйрӑмӗн тӗп директорӗ пулнӑ Василий Николаев 75 ҫул тултарӗччӗ, шел те 7 ҫул каялла вӑл ҫӗре кӗчӗ. Ырӑ ӗҫӗсемшӗн ӑна хӑйӗн тӑван тӑрӑхӗнче кӑна мар, Шупашкарта та асрах тытаҫҫӗ. Ытларикун, нарӑсӑн 11-мӗшӗнче ун ячӗпе палӑк умӗнче Чӑваш наци конгресӗн Президиумӗн пайташӗсем митинг ирттерчӗҫ, чечек ҫыххисем хучӗҫ.
Ӑремпурти «Газпром» уйрӑмӗн тӗп директорӗ пулнӑ май Василий Васильевич чӑваш ачисене аслӑ пӗлӳ илме, чӑваш тӗпчевҫисене хӑйсен кӗнекисене кӑларма сахал мар пулӑшнӑ. Тӑван халӑхӑн кун-ҫулӗпе кӑсӑкланнӑ май 11 кӗнеке кӑларнӑ. Вӗсене халӑх чӑннипе те кӑсӑкланса вулать — вӑл чӑваш кун-ҫулӗн ыйтӑвӗсене хускатнӑ, Атӑлҫи Пӑлхар историне, пӑлхар-чӑваш чӗлхин этнокультура ҫыхӑнӑвӗсене тӗпченӗ.
Сӑмах май, ҫак кунсенче Чӑваш патшалӑх ӳнер музейӗнче В.В. Николаева халалласа курав уҫӑлӗ (нарӑсӑн 14-мӗшӗ, 16:00), Чӑваш наци вулавӑшӗнче асӑну каҫӗ иртӗ (нарӑсӑн 19-мӗшӗ, 15:00).
Паян республикӑн Наци вулавӑшӗнче Эдисон Патмарӑн «Чӑваш салтакӗ» кӗнеке хӑтлавӗ иртет. Вӑл кӑнтӑрла иртни виҫӗ сехетре пуҫланмалла.
Эдисон Патмар ятне самайӑшӗ пӗлет-тӗр. Вӑл халӑх пултарулӑхне пухаканӗ, ҫыравҫӑ. Эдисон Патмара ашшӗн ҫулне тӑснӑ тесе калани йӑнӑш пулмасть тесе шухӑшлас килет, мӗншӗн тесен унӑн ашшӗ, Иван Патмар, хӑй вӑхӑтӗнче чӑваш фольклорне самай пухнӑ тата тӗпченӗ. Красноармейски районӗнчи Яманак ялӗнче 1915 ҫулта ҫуралнӑ, ҫак тӗнчерен 1983-мӗш ҫулта уйрӑлса кайнӑ.
Эдисон Ивановичӑн ҫӗнӗ кӗнеки — ашшӗпе ывӑлӗн фольклор ӗҫӗсен 10 томлӑ пуххинчен ҫиччӗмӗшӗ. Кӑларӑмра арҫынсене ӗлӗк ҫара епле ӑстани ҫинчен каласа кӑтартнӑ, ҫарпа ҫыхӑннӑ тӗшмӗшсем те вырӑн тупнӑ. Салтак юррисене вара кӗнекене уйрӑм пайпах кӗртнӗ.
Сӑмах май: ку кӗнекене Эдисон Патмар 2012 ҫултах кӑларнӑ. Апла-и, капла-и — кӗнекере шӑп ҫак ҫула кӑтартнӑ. Ӑна эсир «СУМ» лавккара та туянма пултаратӑр, хакӗ 200 тенкӗ.
Республикӑн наци вулавӑшӗнче иртнӗ эрнере «Хавал» перлӗхӗн черетлӗ ларӑвӗ иртнӗ. Унта пухӑннисем чӑваш чӗлхин ҫивӗч ыйтӑвӗсене хускатнӑ. Хальхинче ларӑва Халӑх пуҫарӑвӗн комитечӗн координаторӗ Игорь Михайлов, вӑл — юрист, блогҫӑ, хутшӑннӑ.
«Чӑваш патшалӑхӗ — кирлех-ши вӑл?» тема тавра калаҫнӑ май хастарсем республикӑн тӗп саккунӗнчен Чӑваш Ен патшалӑх шутланни пирки калакан ӑнлава кӑларса пӑрахнине аса илнӗ. Ҫапла йышӑнӑва 2012 ҫулхи ҫуркунне, Конституцие улшӑну кӗртнӗ чух, чӑваш парламенчӗн депутачӗсем кӗртнӗ.
Игорь Михайлов каланӑ тӑрӑх, апла йышӑну тӑвиччен ӑна халӑхпа сӳтсе явман. Саккун проекчӗ пирки ӑнлантарса паракан хутра та, профильлӗ комитетӑн ларӑвӗ валли хатӗрленӗ хутра та «патшалӑх» сӑмаха илсе пересси пирки асӑнни пулман-мӗн. «Патшалӑх» сӑмахсӑр юлнине Игорь Михайлов «патшалӑх переворочӗпе» танлаштарнӑ.
«Патшалӑх» сӑмахсӑр тӑрса юлни юридици тӗлӗшӗнчен темле витӗм кӳмест-ха, анчах республикӑн политика тӗлӗшӗнчен вырӑн йышӑнассинче вара пӗлтерӗшлӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Ҫапла тума Мускавран сӗннӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Ҫакӑн пек шухӑшлать иккен Чӑваш патшалӑх эксперимент театрӗн актриси Елена Светлая. Ҫав хастар пуҫарнипе республикӑра кӑҫал та «Хӗрарӑмӑн пултарулӑхӗн чикки ҫук» конкурс иртмелле. Ӑна республикӑн Наци вулавӑшӗпе пӗрле йӗркелеҫҫӗ.
Конкурса камсем хутшӑнма юрани пирки кӗскен каласан, кирек камӑн та хӑйӗн вӑйне тӗрӗслесе пӑхма юранине пӗлтермелле. Конкурса пуҫласа ирттернӗ чух, ав, вӗрентекенсем, вулавӑшра тӑрӑшакансем, блогерсем, фотографсем, килте ларакансем, усламҫӑсем хутшӑннӑ-мӗн. Пӗртен-пӗр услови — ӗҫпе кӑсӑклану пӗр килмелле марри.
Конкурс условийӗпе вулавӑшӑн сайтӗнче паллашма пулать.
Чи маттур хӗрарӑмсене арҫынсенчен кӑна тӑракан жюри палӑртӗ.
Чӑваш халӑх поэчӗ Юрий Сементер тутар поэзийӗн анталогине чӑвашла куҫарнӑ. «Тутар поэзийӗн кӑшӑлӗ» ят панӑ сӑвӑ пуххине ыран Наци вулавӑшӗнче хӑтлӗҫ.
Анталогине тутарсен 123 поэчӗн хайлавӗ кӗнӗ иккен. Ҫав ятсен шутӗнче Габдулла Тукай, Дердменд, Муса Джалиль, Хасан Туфан ячӗсене асӑннӑ. «Ирӗклӗ сӑмах» интернет-хаҫат кӗнекере вӑтам ӗмӗрте тӗрӗк чӗлхипе ҫырнӑ Кул Гали пӑлхар поэчӗ та вырӑн тупнине асӑрханӑ.
Хӑтлава Тутарстанӑн Писательсен союзӗн председателӗ Рафис Курбанов, асӑннӑ республикӑри чӑваш поэчӗ Евгений Турхан, Ренат Харис тутар поэчӗ хутшӑнмалла.
+30.3 °C